Character
Building (educação do caráter) ne’e kona-ba saida? Imajina
mundu ne’ebé nakonu ho domin, dame no paz, maibé tansá paraízu ne’ebé ita
hakarak la mosu iha realidade? Mundu ne’e la sai paraízu tanba ita nunka hanoin
no halo sai realidade. Ita sempre hanorin malu iha moris ho halalok a’at sira,
no hahalok di’ak sira la horik buras iha mundu ne’ebé ita hela. Maibé hahalok
di’ak sira mak murak-mean ne’ebé soi kbiit boot liu, ne’ebé halo ema moris iha
paraízu ida reál. No ida-ne’e, uainhira ita hahu iha mundu edukasaun.
Monday, December 21, 2015
Sunday, December 13, 2015
Rezisténsia Povu Atabai Kontra Kolonialista Portuges
Historia
Kona-ba Kapir Bia Banas Kontra
Alferis
Francisco Duarte Alias Arbiru
A.
Molok
Portuges Ukun
Uluk
liu, rai Atabai horik de’it ho reinu Kutubaba, iha de’it reinu ida no ho ninia
ukun nain dahuluk mak liurai Rapobuti. Reinu ida ne’e moris livre tebtebes,
sira organiza malu halo to’os , hakiak balada sira no mós kuda aifuan oioin ba
sira nia to’os. Durante liurai Rapobuti ninia ukun, kuaze buat barak la’o di’ak
tebtebes no povu sira gosta sira nia ukun nain ne’e. Povu oferese sira nia
knaar folin ba liurai hanesan prezente,
tanba liurai ninia di’ak, ukun ho domin, dame no livre. Naran Rapobuti
hafó ba ema ne’ebé hahalok di’ak, ukun ho laran moos no soi domin ba ninia povu
sira.
Monday, November 16, 2015
India Oferese Oportunidade ba Timoroan
Governu Indianu ofesere oportunidade kapasitasaun rekursu
umanu no mós kooperasaun iha área dezenvolvimentu ekonomia nian ba Governu
Timor-Leste. Asuntu ida-ne’e hatete liuhusi
embasador indianu ba Indonézia no Timor-Leste Gurjit Singh uainhira halo
sorumutu ho vise-ministru MCIA Nino Pereira iha Fomentu, Mandarin, Dili (07/10).
Gurjit esklarese, Governu India
ajuda ona nasaun barak iha aspetu ekonomia no mós dezenvolvimentu rekursu
umanu. Tanba ne’e, Governu India mós hakarak estabelese kooperasaun ho
nasaun-foin-dezenvolve sira, hanesan Timor-Leste, no nasaun seluk iha rejiaun
ázia nian.
Kuandu Foinsa’e Iha Abilidade
Indústria nu’udar setor ne’ebé bele kria oportunidade traballu no valor
adesionadu (value added) ba produtu komersiál sira. Maibé timoroan foinsa’e
sira presiza iha prontidaun oinsá bele simu investimentu iha setor ne’e iha
futuru.
Dezenvolvimentu iha Timor-Leste ezije partisipasaun timoroan tomak nian. Timoroan ida-idak iha dever atu kontribui ba prosperidade nasaun no povu nian. Maibé rekursu umanu sai hanesan faktor importante liu, kuandu iha foinsa’e ne’ebé iha abilidade no koñesimentu klean iha área importante sira, ajuda lisuk hodi aselera prosesu dezenvolvimentu nasionál.
Tuesday, October 13, 2015
Governu Harii Tan Fatin Kristalizasaun Masin
Nesesidade bázika sira iha Timor-Leste dauda’uk ne’e
depende maka’as ba importasaun. Masin hanesan mós produtu ida husi seluk ne’ebé hetan importasaun ho kuantidade hamutuk 3000
tonelada tinan-tinan. Importasaun ne’e responde de’it nesesidade konsumu husi
populasaun iha nasaun ne’e.
Produsaun masin ho metódu tradisionál
kleur ona hala’o iha Timor-Leste. Komunidade sira ne’ebé hela besik iha área kosteira
(tasi-ibun) barak mak halo knaar hanesan agrikultor masin. Metódu
prosesamentu masin ne’e utiliza ai-sunuk, kuru
tasi-been no tein iha kalen ne’ebé halo ona sai sanan tein-masin nian. Metódu
ida-ne’e presiza sakrifisiu boot tebtebes, no mós la hamaluk ho ambiente.
Sunday, October 11, 2015
Mundu Sei Fó Malisan Hasoru Ema Hahalok Aat
Ema umanu mak
kriatura ne’ebé iha kbiit no matenek, ne’ebé mak Maromak kria iha mundu hodi
tau matan ba kriatura sira seluk no mós mundu. Mundu, planeta datoluk husi loromatan ne’ebé nakonu ho
kriatura oioin no boot liu planeta ualu seluk.
Iha Timor-Leste, dalabarak ita sai
sasin ba hahalok sira ne’ebé la hamaluk ho ita-nia horik-leun (Ambiente). Kasador
sira ohó nafatin balada fuik ne’ebé ninia jerasaun besik atu mohu. Sunu arbiru
duut no ai moris sira ne’ebé hametin rai no mós satan bee ba tempu naruk. Toos-nain
ne’ebé liman katar muda ninia toos husi fatin ida ba fali fatin seluk. Mundu
sei fó malisan hasoru ema nian hahalok aat sira-ne’e.
Friday, October 9, 2015
Refunsiona Merkadu Salele Tenke Iha Koordenasaun Serbisu
Ministériu
Komérsiu, Indústria no Ambiente identifika ona problema ne’ebé durante ne’e
difikulta funsionamentu merkadu Salele inklui merkadu sira iha munisipiu seluk.
Tuir Vise-Ministru Nino Pereira, funsionamentu merkadu ne’ebé
Governu harii tiha ona sai hanesan preokupasaun públiku, tanba merkadu barak
ne’ebé harii mak abandonadu. Maibé Governu kontinua buka no identifika bareira
sira-ne’ebé hanetik dezenvolvimentu ekonomia nasaun ne’e nian.
“Presiza duni halo serbisu koordenasaun di’ak hosi nasionál
to’o iha munisipál; tenke estabelese serbisu koordenasaun ho autoridade
munisipál, autoridade postu administrativu no mós
Friday, September 25, 2015
MCIA Lansa Produtu Masin ba Merkadu Nasionál
Ministério do Comérçio Indústria e Ambiente (MCIA)
segunda foin lalais (21/09) lansa produtu masin no inagura fatin prosesamentu
masin iha Ulmera, Munisipiu Likisa.
Iha
serimonia refere, ministru sesante atuál Ministru Edukasaun no Ministru
Koordenador asuntu Sosiál António da Conceção husu povu Timor-Leste kontribui
promosaun produtu masin, nune’e bele redus importasaun masin iha Timor-Leste.
“Kompañia
tenke faan ho presu ne’ebé bele kompete iha merkadu, para povu Timor-Leste bele
iha kbiit sosa no mós bele lalais ajuda hamenus kuantidade importasaun masin.” Hateten
António iha ninia diskursu.
Thursday, September 24, 2015
MCIA Asegura Rezerva Aihaan Ba Krize Alimentár
Mudansa klimátika globál fó efeitu ba ema tomak iha mundu. Ohin loron sosiedade iha mundu tomak preokupa ho asuntu ne’e. Institusaun oioin hahu halo serbisu sira oinsá bele asegura efeitu husi mudansa klimátika ne’e. Mudansa ne’e bele fó efeitu ba bailoro-naruk no hamlaha tempu naruk.
Vise-Ministru Komérsiu Indústria no Ambiente Nino Pereira iha enkontru ho diretor rejionál World Food Program David Kaatwad, foka preparativa Timor-Leste nian hasoru fenomena naturál El-Nino iha futuru. Durante enkontru vise-ministru no diretor rejionál WFP mós diskute kona-ba kooperasaun serbisu hodi asegura nesesidade lojistika no mós jestaun armanezamentu.
Wednesday, September 16, 2015
VMCIA Triste Haree Merkadu Abandonadu
Merkadu hanesan fasilidade ne’ebé Estadu harii hodi tulun aktividade
komérsiu. Komunidade iha Munispiu Kovalima ladun intende ho sériu kona-ba
importánsia merkadu nu’udar fasilidade Estadu ba interese dezenvolvimentu
ekonómiku. Hahalok ne’e hatudu liuhosi mal-uzu Merkadu Mota-masin, Salele,
ne’ebé Governu foin halo reabilitasaun no refunsiona iha tinan 2014, hafoin
abandona husi komunidade sira iha tinan hirak ba kotuk.
Merkadu Mota-masin harii husi IV
Governu Konstitusionál liuhosi Ministériu Turizmu, Komérsiu no Indústria iha
tinan 2009. Hafoin ne’e, iha V Governu Konstitusionál liuhosi Ministériu
Komérsiu, Indústria no Ambiente reabilita merkadu ne’e, no funsiona hikas
liuhosi feira 30 Augustu - Setembru tinan 2014.
Vice-Ministro do Comérçio, Indústria e Ambiente (VMCIA)
Filipus Nino Pereira triste uainhira haree direta kondisaun merkadu ne’ebé
abandona husi komunidade. Observasaun ne’e vise-ministru halo hafoin vizita
grupu kooperativa no indústria ki’ik sira iha Postu Tilomar, Munisipiu
Kovalima.
VMCIA: Sidadaun Tomak Iha Direitu ba Moris Di’ak
Asuntu moris di’ak hanesan asuntu ne’ebé ligadu tebtebes ba aktividade
ekonomia. Governu, ne’ebé nu’udar orgaun ekzekutiva, halo esforsu oioin no halo
ona aproximasaun hodi kontinua enkoraja sidadaun tomak iha prosesu ba moris
di’ak. Tanba Estadu Timor-Leste iha dever ba fornese oportunidade moris di’ak ba
sidadaun tomak.
Vice-Minstro do Comérçio, Indústria
e Ambiente (VMCIA) Filipus Nino Pereira afirma, ekonomia sai hanesan seitór
importante iha dezenvolvimentu nasionál. Tanba asuntu ekonomia ligadu ho moris
sidadaun tomak nian, no ne’e sai hanesan direitu sidadaun nian.
“Iha dezenvolvimentu, ekonomia mak
tenke komanda, se ita hakarak kona-ba moris di’ak. Ita la’ós hasoru problema
fíziku ka mentál (defisiénsia) maibé tanba ita la iha kapasidade em termos de economia. Entaun Governu
mós buka solusaun oinsá hakbiit ninia sidadaun sira liuhosi organizasaun –
grupu ki’ik sira-ne’ebé mak komunidade sira organiza malu hodi halo aktividade
ekonomia. Tanba sidadaun tomak ida direitu ba moris di’ak.” Vise-ministru ne’e hateten uainhira vizita defisiente
sira iha sekretariadu Asosiasaun Defisiénsia Timor-Leste, Mascarenhas, Dili (16/09).
Tuesday, September 15, 2015
Rekursu Umanu Xave Ba Dezenvolvimentu
Rekursu umanu sai hanesan xave importante ba dezenvolvimentu nasionál.
Iha dezenvolvimentu ekonómiku, rekursu umanu hanesan faktor ne’ebé determina susesu
dezenvolvimentu nasionál liuhosi ema nian kuantidade no kualidade. Populasaun
barak sai hanesan merkadu potensiál ba komersializasaun produtu, entaun
populasaun ne’ebé horik ho kualidade mós determina produktividade ne’ebé
iha.
Uanhira vizita estudante sira iha
Eskola Téknika Profesionál, Akar-Laran, Munisipiu Kovalima, Vise-Ministru MCIA Filipus
Nino Pereira afirma, iha Timor-Leste, kualidade edukasaun sai hanesan
preokupasaun ida-ne’ebé Estadu kontinua buka solusaun. Tanba iha institusaun
edukativa barak mak seida’uk prova kualidade edukasaun tuir nesesidade merkadu
traballu nian. Nune’e mós eskola téknika profesionál ne’ebé bele sura de’it ho
liman fuan, sai hanesan bareira ba dezenvolvimentu nasionál.
Insentiva Aktividade Indústria Ki’ik
Indústria kazerna (home industry) kategoria hanesan aktividade indústria
ki’ik ne’ebé bele kontribui ba dezenvolvimentu ekonómiku nasaun nian. Aktividade
indústria ne’e presiza tulun duni husi Governu hodi insentiva produsaun
ne’ebé di’ak liutan. Tanba aktividade ne’e mós bele emprega komunidade balun no
influénsia partisipasaun di’ak liu iha prosesu dezenvolvimentu.
Povu Timor-Leste hanesan mós komunidade
ne’ebé kriativu, barak mak iha
inisiativa organiza an halo aktividade sira-ne’ebé bele hamosu rendimentu.
Vise-ministru MCIA Nino Pereira haree direita kondisaun ne’e uanhira halo
vizita ba Munisipiu Kovalima. Maioria aktividade indústria ki’ik ne’ebé
vise-ministru vizita mak karpintária, dulas aifarina no homan.
Tuir vise-ministru, indústria ki’ik sira-ne’e presiza duni
tulun husi Governu, tanba maioria aktividade sira-ne’e la iha fundu ne’ebé bele
garantia ninia sustentabilidade. Hanesan nasaun, Estadu iha dever atu promove
komunidade nian partisipasaun iha prosesu dezenvolvimentu.
Subscribe to:
Posts (Atom)