Nesesidade bázika sira iha Timor-Leste dauda’uk ne’e
depende maka’as ba importasaun. Masin hanesan mós produtu ida husi seluk ne’ebé hetan importasaun ho kuantidade hamutuk 3000
tonelada tinan-tinan. Importasaun ne’e responde de’it nesesidade konsumu husi
populasaun iha nasaun ne’e.
Tuesday, October 13, 2015
Governu Harii Tan Fatin Kristalizasaun Masin
Sunday, October 11, 2015
Mundu Sei Fó Malisan Hasoru Ema Hahalok Aat
Ema umanu mak
kriatura ne’ebé iha kbiit no matenek, ne’ebé mak Maromak kria iha mundu hodi
tau matan ba kriatura sira seluk no mós mundu. Mundu, planeta datoluk husi loromatan ne’ebé nakonu ho
kriatura oioin no boot liu planeta ualu seluk.

Friday, October 9, 2015
Refunsiona Merkadu Salele Tenke Iha Koordenasaun Serbisu
Ministériu
Komérsiu, Indústria no Ambiente identifika ona problema ne’ebé durante ne’e
difikulta funsionamentu merkadu Salele inklui merkadu sira iha munisipiu seluk.
![]() |
Tuir Vise-Ministru Nino Pereira, funsionamentu merkadu ne’ebé
Governu harii tiha ona sai hanesan preokupasaun públiku, tanba merkadu barak
ne’ebé harii mak abandonadu. Maibé Governu kontinua buka no identifika bareira
sira-ne’ebé hanetik dezenvolvimentu ekonomia nasaun ne’e nian.
“Presiza duni halo serbisu koordenasaun di’ak hosi nasionál
to’o iha munisipál; tenke estabelese serbisu koordenasaun ho autoridade
munisipál, autoridade postu administrativu no mós
Friday, September 25, 2015
MCIA Lansa Produtu Masin ba Merkadu Nasionál
Ministério do Comérçio Indústria e Ambiente (MCIA)
segunda foin lalais (21/09) lansa produtu masin no inagura fatin prosesamentu
masin iha Ulmera, Munisipiu Likisa.
“Kompañia
tenke faan ho presu ne’ebé bele kompete iha merkadu, para povu Timor-Leste bele
iha kbiit sosa no mós bele lalais ajuda hamenus kuantidade importasaun masin.” Hateten
António iha ninia diskursu.
Thursday, September 24, 2015
MCIA Asegura Rezerva Aihaan Ba Krize Alimentár
Mudansa klimátika globál fó efeitu ba ema tomak iha mundu. Ohin loron sosiedade iha mundu tomak preokupa ho asuntu ne’e. Institusaun oioin hahu halo serbisu sira oinsá bele asegura efeitu husi mudansa klimátika ne’e. Mudansa ne’e bele fó efeitu ba bailoro-naruk no hamlaha tempu naruk.
Vise-Ministru Komérsiu Indústria no Ambiente Nino Pereira iha enkontru ho diretor rejionál World Food Program David Kaatwad, foka preparativa Timor-Leste nian hasoru fenomena naturál El-Nino iha futuru. Durante enkontru vise-ministru no diretor rejionál WFP mós diskute kona-ba kooperasaun serbisu hodi asegura nesesidade lojistika no mós jestaun armanezamentu.
Wednesday, September 16, 2015
VMCIA Triste Haree Merkadu Abandonadu
Merkadu hanesan fasilidade ne’ebé Estadu harii hodi tulun aktividade
komérsiu. Komunidade iha Munispiu Kovalima ladun intende ho sériu kona-ba
importánsia merkadu nu’udar fasilidade Estadu ba interese dezenvolvimentu
ekonómiku. Hahalok ne’e hatudu liuhosi mal-uzu Merkadu Mota-masin, Salele,
ne’ebé Governu foin halo reabilitasaun no refunsiona iha tinan 2014, hafoin
abandona husi komunidade sira iha tinan hirak ba kotuk.
Vice-Ministro do Comérçio, Indústria e Ambiente (VMCIA)
Filipus Nino Pereira triste uainhira haree direta kondisaun merkadu ne’ebé
abandona husi komunidade. Observasaun ne’e vise-ministru halo hafoin vizita
grupu kooperativa no indústria ki’ik sira iha Postu Tilomar, Munisipiu
Kovalima.
VMCIA: Sidadaun Tomak Iha Direitu ba Moris Di’ak
Asuntu moris di’ak hanesan asuntu ne’ebé ligadu tebtebes ba aktividade
ekonomia. Governu, ne’ebé nu’udar orgaun ekzekutiva, halo esforsu oioin no halo
ona aproximasaun hodi kontinua enkoraja sidadaun tomak iha prosesu ba moris
di’ak. Tanba Estadu Timor-Leste iha dever ba fornese oportunidade moris di’ak ba
sidadaun tomak.
Vice-Minstro do Comérçio, Indústria
e Ambiente (VMCIA) Filipus Nino Pereira afirma, ekonomia sai hanesan seitór
importante iha dezenvolvimentu nasionál. Tanba asuntu ekonomia ligadu ho moris
sidadaun tomak nian, no ne’e sai hanesan direitu sidadaun nian.
“Iha dezenvolvimentu, ekonomia mak
tenke komanda, se ita hakarak kona-ba moris di’ak. Ita la’ós hasoru problema
fíziku ka mentál (defisiénsia) maibé tanba ita la iha kapasidade em termos de economia. Entaun Governu
mós buka solusaun oinsá hakbiit ninia sidadaun sira liuhosi organizasaun –
grupu ki’ik sira-ne’ebé mak komunidade sira organiza malu hodi halo aktividade
ekonomia. Tanba sidadaun tomak ida direitu ba moris di’ak.” Vise-ministru ne’e hateten uainhira vizita defisiente
sira iha sekretariadu Asosiasaun Defisiénsia Timor-Leste, Mascarenhas, Dili (16/09).
Tuesday, September 15, 2015
Rekursu Umanu Xave Ba Dezenvolvimentu
Rekursu umanu sai hanesan xave importante ba dezenvolvimentu nasionál.
Iha dezenvolvimentu ekonómiku, rekursu umanu hanesan faktor ne’ebé determina susesu
dezenvolvimentu nasionál liuhosi ema nian kuantidade no kualidade. Populasaun
barak sai hanesan merkadu potensiál ba komersializasaun produtu, entaun
populasaun ne’ebé horik ho kualidade mós determina produktividade ne’ebé
iha.
Insentiva Aktividade Indústria Ki’ik
Indústria kazerna (home industry) kategoria hanesan aktividade indústria
ki’ik ne’ebé bele kontribui ba dezenvolvimentu ekonómiku nasaun nian. Aktividade
indústria ne’e presiza tulun duni husi Governu hodi insentiva produsaun
ne’ebé di’ak liutan. Tanba aktividade ne’e mós bele emprega komunidade balun no
influénsia partisipasaun di’ak liu iha prosesu dezenvolvimentu.
Tuir vise-ministru, indústria ki’ik sira-ne’e presiza duni
tulun husi Governu, tanba maioria aktividade sira-ne’e la iha fundu ne’ebé bele
garantia ninia sustentabilidade. Hanesan nasaun, Estadu iha dever atu promove
komunidade nian partisipasaun iha prosesu dezenvolvimentu.
Monday, September 7, 2015
Kuandu Luta Ba Ukun Rasik An
“Lisaun Murak Ba Foinsa’e:
Funu-Nain Sira Nian
Hahalok, Prátika no
Determinasaun”
Ema barak lakohi aprende husi pasadu, sira husik lisaun
sira-ne’e liu sein grava buat ruma. La sente ne’e importante ba ohin, no la
sente ohin ne’e importante ba aban. Karik la intende didi’ak esperiénsia sira
murak liu ne’e, no husik la importante iha moris. Maibé kada pasu iha ninia
hahalok, prátika no determinasaun; nu’udar lisaun ne’ebé horik siénsia ida ba
forma moris no vida sosiál iha sosiedade liuliu moris hanesan nasaun ida.

MCIA Prende Sasan Liu Prazu
Hahu
fulan Maiu to’o Augustu tinan ne’e, Ministério
do Comérçio, Indústria e Ambiente liuhosi Gabinete Inspecção Alimentár e Economia ( IAE) halo inspeksaun ba sasan bebida no mós alimentár
iha loja sira iha Ermera, Dili no Likisa.
Iha
inspeksaun ne’e, ekipa husi IAE rekolla kuaze bebida no sasan alimentar liu ona
prazu ne’ebé kontinua fa’an iha loja sira iha Munisipiu hirak ne’e. Rekolla
sasan liu prazu no aplika sansaun ba kompañia sira ne’ebé fa’an sasan liu prazu
bazeia ba dekretu lei. Nú 23/2009.
“Sira ne’ebé
iha kapasidade finanseiru ami aplika multa no sira ne’ebé fa’an sasan uituan
ne’e aplika de’it sansaun.” Vise-Ministru MCIA Nino Pereira afirma uainhira
akompaña deztrusaun sasan sira liu prazu ne’ebé IAE lori ba soe iha lixeiru Tibar foin
lalais (03/09).
Kafé Hanesan Produtu Komersiál Númeru Ida
Haree husi
esplorasaun kafé sai hanesan sasukat komersiál ba produtu primadona ne’e iha
Timor-Leste. Ohin loron empreza sira internasionál interese tebtebes ba
komersializasaun produtu ida-ne’e tanba folin boot iha merkadu internasionál no
liuliu kafé Timor iha kualidade di’ak tebtebes kompara ho kafé husi nasaun
seluk.
“Ha’u apresia tebtebes empreza People’s Trade, ne’ebé sai
hanesan fatin prosesamentu kafé, no paseiru JICA ba ita-nia kooperasaun.
Ita-nia servisu kooperasaun tenke kontinua la’o ba oin. Ho tulun husi Povu
Japaun, ba estabelesimentu fatin prosesamentu kafé ida-ne’e, liuliu PARCIC,
loke dalan liutan ba merkadu produtu kafé nian iha mundu. MCIA haree kafé sai
hanesan produtu númeru ida ba eksportasaun, tanba iha folin di’ak iha rai
liur.” Hateten Vise-Ministru momentu ne’e.
Wednesday, July 22, 2015
Hisik Raan Ita Sei Bele
“Ikus rai ne’e entrega ba imi, imi sei han malu, ema sei hamnasa.” PM
Xanana tatoli iha Selebrasaun 12 Novembru 2014.
“Ha’u mai dala ida tan, nu’udar komandante
ikus, dere imi-nia odamatan hodi husu ita-nia esforsu dala ida tan. Mai ita
hamutuk hanesan uluk, kaer malu liman metin.” Prezidente Repúblika Taur Matan Ruak bainhira
vizita suku Malabe, Ermera(31/10).
PR. Taur Matan Ruak, Lasaun,30.10.2014 |
Iha
tinan 1974, bainhira mosu revolta iha portugés sira-nia rain rasik koñesidu ho
Revolução dos Cravos, fó biban ba timoroan sira atu Ukun Rasik An. Maibé
portugés sira la-husik
mai povu Timor nu’udar nasaun ida independente, maske sira oferese ona anin
demokrasia mai iha rai Timor. Ho demokrasia ne’ebé mosu, timoroan organiza malu
hodi horik iha partidu polítiku sira no mosu mós hanoin la hanesan entre
timoroan, hodi ikus mai mosu funu entre timoroan. Maibé timoroan rasik maske
hasoru susar konsege hanoin hetan hodi proklama tiha Ukun Rasik An iha loron 28
Novembru 1975. Maibé hanoin la-hanesan kontinua horik iha timoroan sira-nia
kakutak. Hosi momentu ida ne’ebé timoroan hanoin la-hanesan no la simu malu fó
biban ba ema estranjeiru tama mai iha ita-nia rain no horik kleur durante tinan
24.
Se ita hateke hikas tinan hirak ba kotuk, ita hanoin hetan sakrifisiu
boot ne’ebé timoroan sira halo, oferese sira-nia vida tomak biar isin borus ho
kilat-musan, raan nakfakar habokon rai, no ruin naklekar lemo rai. Sira-nia
laran metin nafatin ba mehi ne’ebé sira hahi no tane a’as tebes, la tauk ona
atu haraik vida tomak hodi kontinua luta. Sakrifisiu sira-ne’e nu’udar knesan
luta ida ne’ebé nakonu ho esperansa no konfiansa, ohin loron hafuan ona ho
“Ukun Rasik An.”
Subscribe to:
Posts (Atom)