Nesesidade bázika sira iha Timor-Leste dauda’uk ne’e
depende maka’as ba importasaun. Masin hanesan mós produtu ida husi seluk ne’ebé hetan importasaun ho kuantidade hamutuk 3000
tonelada tinan-tinan. Importasaun ne’e responde de’it nesesidade konsumu husi
populasaun iha nasaun ne’e.
Produsaun masin ho metódu tradisionál
kleur ona hala’o iha Timor-Leste. Komunidade sira ne’ebé hela besik iha área kosteira
(tasi-ibun) barak mak halo knaar hanesan agrikultor masin. Metódu
prosesamentu masin ne’e utiliza ai-sunuk, kuru
tasi-been no tein iha kalen ne’ebé halo ona sai sanan tein-masin nian. Metódu
ida-ne’e presiza sakrifisiu boot tebtebes, no mós la hamaluk ho ambiente.